Πώς οι σκέψεις και η συμπεριφορά μας επηρεάζουν την ποιότητα της ζωής μας;
Βασική αρχή κάθε θεραπείας που εμπεριέχει μέσα της τον όρο «γνωσιακή» είναι ότι τα συναισθήματα, η διάθεση και η συμπεριφορά των ανθρώπων επηρεάζονται σημαντικά από τις γνωσίες, δηλαδή τις σκέψεις, τις πεποιθήσεις και τις ερμηνείες που κάνουν για τον εαυτό τους αλλά και την ερμηνεία που δίνουν κάθε φορά για τα γεγονότα που συμβαίνουν στην ζωή τους. Τι σημαίνει όμως αυτό;
Για να γίνει πιο εύκολα κατανοητό, ίσως είναι προτιμότερο να ξεκινήσουμε από μια «λιγότερο γνωσιακή» προσέγγιση. Στην καθημερινή ζωή, αν ρωτήσουμε διάφορους ανθρώπους τι τους έχει στενοχωρήσει ή τι τους έχει κάνει χαρούμενους ή θυμωμένους, το πιο συνηθισμένο είναι να μας δώσουν ως εξηγήσεις γεγονότα ή καταστάσεις. Για παράδειγμα, «Έχω σκάσει, γιατί πριν από λίγο είχα έναν τσακωμό με τον φίλο μου». Ωστόσο, αν και φαίνεται απλή η εξήγηση αυτή, τα πράγματα είναι λίγο διαφορετικά. Αν μια συγκεκριμένη κατάσταση ή γεγονός προκαλούσε αυτόματα ένα συναίσθημα με έναν τόσο άμεσο τρόπο, τότε η λογική προστάζει ότι όλοι οι άνθρωποι θα είχαμε την ίδια συναισθηματική αντίδραση για το γεγονός αυτό. Αυτό που διαπιστώνουμε όμως παρατηρώντας την καθημερινότητά μας, στην εργασία μας, στον δρόμο, στις συναντήσεις μας με άλλους ανθρώπους κ.λ.π., είναι ότι σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό , οι άνθρωποι αντιδρούν διαφορετικά σε παρόμοια γεγονότα.
Ακόμα και σε ακραία γεγονότα της ζωής, όπως το να θρηνεί κάποιος/α την απώλεια του αγαπημένου του/της ανθρώπου ή το να λαμβάνει διάγνωση για ένα σοβαρό νόσημα, δεν δημιουργούν την ίδια συναισθηματική κατάσταση σε κάθε άνθρωπο. Ορισμένοι δηλαδή μπορεί να έχουν μια εικόνα πλήρους κατάρρευσης ενώ άλλοι να το αντιμετωπίζουν σχετικά καλά. Λαμβάνοντας όλα αυτά υπόψιν, δεν είναι μόνο τα γεγονότα στην ζωή μας που ευθύνονται για το πως νιώθουμε: πρέπει να υπάρχει και κάτι άλλο.
Η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία μας εξηγεί ότι αυτό το «κάτι άλλο» είναι η γνωσία, δηλαδή οι σκέψεις και οι ερμηνείες που δίνουμε για τα γεγονότα. Κάθε φορά δηλαδή που δύο άνθρωποι έχουν διαφορετικές αντιδράσεις και συναισθήματα για το ίδιο συμβάν, αυτό συμβαίνει επειδή το ερμηνεύουν και σκέφτονται για αυτό διαφορετικά.
Ένα καλό παράδειγμα που μας βοηθάει να καταλάβουμε καλύτερα τις γνωσίες και τον ρόλο τους είναι το εξής:
Ας υποθέσουμε ότι περπατάτε στον δρόμο και παρατηρείτε ότι ένα άτομο που γνωρίζετε περπατάει προς τα εσάς αλλά δεν σας προσέχει και δεν σας χαιρετάει. Είναι πολύ πιθανό να δοθούν διάφορες σκέψεις και συναισθηματικές αντιδράσεις για το γεγονός αυτό. Ας παραθέσουμε μερικές.
- «Δεν θα του/ης μιλήσω. Θα νομίζει ότι είμαι χαζός/η και βαρετός/η». (άγχος)
- «Με απέφυγε μάλλον. Κανείς δεν θέλει να μου μιλάει. Κανείς δεν με συμπαθεί». (κατάθλιψη)
- «Τι του έκανα και με αποφεύγει. Μου φέρεται άδικα. Πως μπόρεσαι να με αγνοήσει έτσι;» (θυμός)
- «Μάλλον θα έχει τα δικά του/ης προβλήματα και δεν θα με πρόσεξε βυθισμένος/η στις σκέψεις του/ης» (ουδέτερο συναίσθημα)
Οι παραπάνω σκέψεις αποδεικνύουν την βασική γνωσιακή αρχή της υποκειμενικής αντίληψης και ερμηνείας των καταστάσεων από τον άνθρωπο και πως ο τρόπος με τον οποίο το άτομο «βλέπει τα πράγματα» είναι ο παράγοντας που επηρεάζει τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές του και όχι τα ίδια τα πράγματα καθ' αυτά.
Η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία βασίζεται επίσης στην αρχή ότι η συμπεριφορά μας, αυτό που πράττουμε δηλαδή παίζει πολύ σημαντικό ρόλο για την διατήρηση ή την αλλαγή της διάθεσης αλλά και της ψυχολογικής μας κατάστασης.
Ας ανατρέξουμε στο παραπάνω παράδειγμα. Αν είχατε κάνει την πρώτη ή την δεύτερη γνωσιά - σκέψη, τότε η συμπεριφορά σας που θα ακολουθούσε θα έπαιζε πολύ σημαντικό ρόλο στο αν το άγχος ή η κατάθλιψή σας θα παρέμενε. Αν δηλαδή βρίσκατε την δύναμη και το θάρρος να προσεγγίσετε το άτομο ώστε να συνομιλήσετε μαζί του, ίσως ανακαλύπτατε ότι πραγματικά είναι φιλικό και θετικά προσκείμενο προς τα εσάς. Αυτό πιθανόν να σας οδηγούσε στο μέλλον να έχετε λιγότερο την τάση να σκέφτεστε αρνητικά για τον εαυτό σας και τους άλλους. Ωστόσο, αν για παράδειγμα επιλέγατε να αποφύγετε και αγνοήσετε το άτομο αυτό, δεν θα δίνατε στον εαυτό σας την ευκαιρία να εξετάσει και να διαπιστώσει κατά πόσο είναι αληθείς ή όχι οι αρνητικές σκέψεις και ερμηνείες που κάνατε, με αποτέλεσμα τα αρνητικά συναισθήματα και συμπεριφορές να παραμένουν δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο.
Επομένως, στις συνεδρίες της Γνωσιακής Συμπεριφορικής Θεραπείας, στόχος είναι η αναγνώριση και ο εντοπισμός των αρνητικών γνωσιών - σκέψεων των ανθρώπων και η τροποποίησή τους σε εναλλακτικές πιο λειτουργικές και ρεαλιστικές ικανές να βελτιώσουν την καθημερινότητα και την ποιότητα ζωής τους. Τέλος, η τροποποίηση επίσης της συμπεριφοράς, αυτού που κάνουμε δηλαδή και ο τρόπος που αντιδρούμε σε καταστάσεις, είναι συχνά ένας ισχυρός τρόπος αλλαγής των σκέψεων και των συναισθημάτων μας. Στην συνεδρία ο ψυχολόγος είναι υπεύθυνος να δημιουργήσει τις κατάλληλες θεραπευτικές συνθήκες που θα βοηθήσουν το άτομο να εντοπίζει, να αξιολογεί και να αντιδρά σε διάφορες δυσλειτουργικές σκέψεις και πεποιθήσεις και να εφαρμοστούν ποικίλες τεχνικές που θα βοηθήσουν τον/την ασθενή να μεταβάλει την σκέψη, συμπεριφορά και διάθεσή του/της αντιμετωπίζοντας επαρκώς τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει και να βελτιώσει έτσι την καθημερινότητά του/της.